W ostatnich latach dużą popularnością zaczął się cieszyć temat fizjoterapii w geriatrii. Wkoło obserwujemy coraz większą ilość powstających Domów Pomocy Społecznej , Domów Spokojnej Starości czy Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych. Zapotrzebowanie na tego typu ośrodki nie bez powodu stale rośnie. 

Do roku 2010 osoby po 60 r. ż.  Stanowiły około 12% populacji w Polsce, natomiast do końca 2014 liczba ta wzrosła do 22%. Zgodnie z prognozami przygotowanymi przez Główny Urząd Statystyczny do końca 2050 osoby starsze będą stanowiły już 40 % ludności w Polsce. www stat.gov.pl

Starość jest naturalnym procesem i etapem życia, jednak postępujące niedołęstwo stopniowo obniża jakość samodzielnego funkcjonowania. Uzależnia osoby starsze od innych osób i niejednokrotnie wyłącza z życia społecznego. Fizjoterapia w geriatrii ma przede wszystkim za zadanie zahamować stopniowe pogarszanie się funkcji poznawczych i percepcji zmysłowej oraz głownie eliminować pojawiające się ograniczenia możliwości funkcjonalnych  wynikających z bólu, nabytych chorób czy ogólnej utraty sił witalnych. [2]

Pierwszym elementem istotnym w usprawnianiu osoby starszej jest ustalenie celu i planu rehabilitacji. Fizjoterapeuta biorący udział w  terapii musi wykazać się cierpliwością, starannością i dokładnością. Powinien przeprowadzić wywiad zarówno z pacjentem jak i jego rodziną, ustalić cele krótko- i długoterminowe. Ten etap rehabilitacji musi być szczególnie nacechowany indywidualnością, ponieważ inaczej będzie wyglądało usprawnianie po zawale serca, a inaczej po złamaniu szyjki kości udowej. Podjęta terapia powinna być kompleksowa, wdrażana stopniowo i ciągle monitorowana za pomocą różnych metod badających równowagę  i chód jak np. test „wstań i idź” czy test Tinetti.[3]

Celem rehabilitacji osób w podeszłym wieku jest nauczenie ich  podstawowych czynności życiowych tj. jedzenie, przemieszczanie się, kąpanie, toaleta, dbałość o wygląd zewnętrzny oraz ubieranie. Umiejętności te dają pacjentowi poczucie samodzielności, zwiększają komfort psychiczny. Niejednokrotnie brak możliwości samodzielnego zadabania o siebie daje pacjentowi poczucie utraty godności, co z kolei może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, np. depresji.  W dalszym procesie możemy dążyć do doskonalenia danych czynności oraz przygotować do wykonywania złożonych czynności życia codziennego  czyli gotowanie, gospodarowanie pieniędzmi, korzystanie z telefonu. Te zdolności z kolei pozwalają na czynne uczestnictwo w życiu społecznym, które znacznie dowartościowuje i zapewnia o tym, że osoba starsza może być nadal potrzebna.

Środki, z jakich korzystamy dążąc do wyznaczonych celów rehabilitacji osób w podeszłym wieku to kinezyterapia, fizykoterapia, terapia zajęciowa, masaż leczniczy oraz zaopatrzenie ortopedyczne.

Kinezyterapia polega na doborze odpowiednich ćwiczeń, które podniosą wydolność chorego. Zaliczamy do nich zajęcia grupowe, poprawiające ogólną kondycję. Wspomagane są one ćwiczeniami oddechowymi. Kolejno możemy zastosować ćwiczenia w odciążeniu, ćwiczenia oporowe, czynno-bierne, izometryczne oraz ćwiczenia w wodzie, które w szczególny sposób zalecane są osobom z bardzo małą siłą mięśniową.[4] Stosowana kinezyterapia zwiększa możliwości ruchowe pacjenta, zmniejsza postępującą z wiekiem chwiejność, spowolnienie ruchowe, wzrasta siła, napięcie, wytrzymałość mięśni i  następuje redukcja ograniczenia zakresów ruchów w stawach. Wszystkie te cechy wpływają na zwiększenie mobilności pacjenta, a także chronią przed jakże niebezpiecznymi upadkami oraz ich następstwami. Fizjoterapeuta powinien również nauczyć pacjenta jak radzić sobie w sytuacji, kiedy upadek jednak nastąpi. Ważnym elementem jest również osteoporoza, która w połączeniu z upadkiem, może niejednokrotnie spowodować nieodwracalne unieruchomienie pacjenta. Dzięki odpowiednio dobranej kinezyterapii możemy wpłynąć  na stymulację procesu mineralizacji kości  oraz spowolnić proces ubytku masy kostnej. [5]

W przypadku osób starszych bardzo często mamy do czynienia z hipotonią ortostatyczną, której skutki możemy zmniejszyć  dzięki wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń  wykonywanych przed zmianą pozycji. Czasem wymagane jest  w tym celu wykorzystanie stołu pionizacyjnego.

Kolejnym problemem, przy którym zastosujemy kinezyterapię jest występowanie odleżyn. Poprawiając krążenie obwodowe znacznie zmniejszamy ryzyko ich wystąpień.  W przypadku kiedy pacjent jest niesamodzielny i całkowicie unieruchomiony, pozycje ułożeniowe są stosowane przez opiekuna. Jeżeli pacjent jest w stanie zmieniać pozycje, uczymy go wykonywania prostych  ćwiczeń oraz zalecamy częste zmiany pozycji.

Bardzo ważnym elementem w rehabilitacji geriatrycznej jest terapia zajęciowa. Dzięki wykonywaniu powtarzalnych wzorców ruchowych pacjent uczy się precyzji, dokładności. Jest to sposób na reedukację utraconego w wyniku starości czy chorób ruchu. Osoba starsza znacznie mniej odczuwa dolegliwości bólowe, dzięki koncentracji na zadaniu, a także odzyskuje stopniowo równowagę psychiczną. Terapia zajęciowa daje pacjentowi poczucie społecznej przydatności oraz przekonuje o jego możliwościach. [3]

Masaż leczniczy jest elementem uzupełniającym ćwiczenia fizyczne. U osób starszych powinien być wykonywany delikatnie i mało intensywnie. W związku ze zwiększoną wrażliwością na zimno  masaż powinien być wykonywany w ciepłym pomieszczeniu. Należy zwrócić uwagę, że masaż klasyczny powoduje zwiększenie ciśnienia tętniczego oraz może być czynnikiem ryzyka przy zaawansowanej osteoporozie. [4]

 Dla osób cierpiących na przewlekłe choroby narządu ruchu czy po przebytych urazach istotną rolę stanowi zaopatrzenie ortopedyczne. Powinno ono być łatwe w obsłudze, lekkie i dostosowane do potrzeb i możliwości ruchowych pacjenta. Odpowiednio dobrane zwiększa mobilność, zdecydowanie zmniejsza ryzyko upadków. Do sprzętu tego typu zaliczamy wózki inwalidzkie, balkoniki, kule, a także maty antypoślizgowe, wszelkiego rodzaju uchwyty oraz odpowiednio dobrane obuwie. [6]

Ostatnim środkiem pomocnym w dążeniu do samodzielności jest fizykoterapia. Zabiegi te powinny być dobierane szczególnie ostrożnie w związku z często występującymi chorobami współistniejącymi. Trzeba zwrócić uwagę na stan narządów, wydolność i zdolność reagowania na bodźce. Należy również zwrócić szczególną uwagę na stan świadomości pacjenta, który jest najbardziej istotny przy stosowaniu zabiegów niosących ryzyko poparzenia lub odmrożenia.[7] Stosowanie elektroterapii, hydroterapii czy termoterapii ma duży wpływ na uśmierzanie bólu chorego. Dzięki miejscowemu zwiększeniu ukrwienia zmniejszamy dolegliwości związane z bólami kręgosłupa czy kończyn. Dzięki antalgicznemu działaniu wspomnianych środków pacjent jest w stanie zwiększyć swoje szanse na uruchomienie. Niejednokrotnie ból jest pierwszą i podstawową barierą podczas chodu czy zmian pozycji.

Fizykoterapia odgrywa również dużą rolę w leczeniu powstałych odleżyn. Jest ona dużą pomocą przy likwidacji lekkich zaczerwienień jak i zaawansowanych zmian martwiczych.

Bardzo ważną rolą fizjoterapii geriatrycznej jest działanie na psychikę pacjenta. Dzięki stopniowemu odzyskiwaniu zdolności do wykonywania czynności życia codziennego osoba starsza odzyskuje pewność siebie, zwiększa się jej poczucie własnej wartości, które tak bardzo podupada, kiedy osoba ta musi być uzależniona od osób trzecich.  Wraz ze zwiększeniem samodzielności zmniejsza się ryzyko depresji czy innych problemów emocjonalnych.

 Fizjoterapia odgrywa bardzo dużą rolę w życiu osoby starszej, a także ich rodzin. Aby jak najlepiej i jak najszybciej usamodzielnić osobę w podeszłym wieku potrzebna jest kompleksowa terapia, która składa się nie tylko z wyżej wymienionych środków, ale także z całego zespołu terapeutycznego, który współpracując ze sobą i mając na celu dobro pacjenta dąży do polepszenia jakości życia.

1. www.stat.gov.pl
2. Kuncewicz E., Gajewska E., Sobieska M,:Istotne problemy rehabilitacji geriatrycznej. Geriatria Polska 2006.
3. Galus K., Kocemba J.:MSD Podręcznik Geriatrii; Wrocław 1999.
4. Górski W., Grossman J.,Nejman B.: Problemy rehabilitacji ruchowej w geriatrii. Wydaw. AWF. Warszawa 1990.
5. Lanuszko L.: Rehabilitacja w geriatrii. Urban and Partner, Wrocław 2003.
6. Jarząb S., Pczowski A., Paprocka-Borowicz M.: Rehabilitacja interdyscyplinarna. Akademia Medyczna we Wrocławiu. Wrocław 2009.
7. Straburzyńska-Lupa A.,Straburzyński G.: Fizjoterapia z elementami klinicznymi. Tom II. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2008.

Justyna Jurkiewicz-Kuras